گزارش مهر از فرایند خزنده بیابان زایی در ایران؛

سرعت گسترش بیابان در کشور نسبت به احیا 3 برابر است

به گزارش ساسان گستر، مدیرکل دفترامور بیابان سازمان منابع طبیعی با اشاره به سرعت گسترش بیابان در کشور اظهار داشت: بیابان زایی فرآیندی خزنده است و می تواند با عواملی مثل تغییرات کاربری زمین و سوءمدیریت منابع آب تشدید شود.

به گزارش ساسان گستر به نقل از مهر، فرسایش خاک در کنار خشکسالی چالش بزرگ کشور است. گسترش بیابان که به یک میلیون هکتار در سال می رسد به سبب از میان رفتن توانایی زایش خاک بوده و روش های غیراستاندارد شخم زدن زمین و کشت و کار غیراصولی زمینه این امر را فراهم نموده است. وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به پرسش مهر درباره ی اقدامات انجام شده در زمینه بیابان زدایی در سال ۱۴۰۱ اظهار داشت: سال قبل حدود ۲۰۰ هزار هکتار برنامه های عملیاتی و اجرائی، چه اقدامات پیشگیرانه و چه اقدامات احیایی انجام شد. قرق عرصه های بیابانی، نهال کاری، راه اندازی بادشکن در تپه های ماسه ای، ایجاد تله های رسوب گیر، ایجاد بادشکن اطراف مزارع، مدیریت روان آب ها (ایجاد پشته های هلالی که آب پشت آن جمع می شود) در مناطق بیابانی همچون اقدامات شاخص در سال قبل بوده است.
وی افزود: اتفاقی که در سال ۱۴۰۱ مورد توجه بود تاکید بر مشارکت آحاد مردم، مردمی سازی فعالیت ها و برنامه ریزی برای سرمایه گذاری و بهره برداری پایدار از عرصه های بیابانی از طرف بخش خصوصی بوده است.
این کارشناس حوزه منابع طبیعی با اعلان اینکه سال قبل حدود ۸۵ هزار هکتار از عرصه های بیابانی در قالب تفاهم نامه پروسه حفاظت، احیا و بهره برداری با صنایع بزرگ (شرکت های بزرگ کشت و صنعت) و برخی بنگاه های مالی بزرگ در امتداد مسئولیت اجتماعی انجام شد، اشاره کرد: بدین سبب سطوح قابل توجهی از عرصه های بیابانی از این طریق ساماندهی شد. در این ارتباط نیاز بود اسناد بالادستی و دستورالعمل های مشارکتی تهیه شود بدین سبب اقدامات زیربنایی انجام شد تا بتوانیم به شکل گسترده این فعالیت ها را گسترش دهیم. همین طور برمبنای هماهنگی هایی که با قرارگاه پیشرفت و توسعه روستا و وزارت کشور صورت گرفت برنامه ریزی کردیم در سطح وسیع با بهره گیری از ظرفیت های دهیاری ها و شوراهای اسلامی روستاها کار هماهنگی بخش های مختلف و مشارکت آحادم مردم را تسهیل نماییم.
آیا این امور قبل تر انجام نمی شد؟
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه سخنان خود اظهار داشت: این برنامه ها مربوط به ۸۵ هزار هکتار از اراضی مورد نظر برای بیابان زدایی در تفاهم با نهادهای مربوطه بود. سالهای قبل مشارکت بخش خصوصی محدودتر بود اما هم اکنون یک قاعده مشخص وجود دارد و اگر مقرر است کاری مشارکتی صورت گیرد مدیران مربوط می دانند نظام بودجه ریزی باید با نظام ارزیابی پایش آن متفاوت باشد. در حقیقت منافع به دست آمده باید معنادار باشد.
جعفریان اضافه کرد: در حقیقت باتوجه به تجارب موفق سنوات گذشته دستورالعمل ها در این زمینه تهیه شد. سند مردمی سازی کارهای مقابله با بیابان زایی برای جبران عقب ماندگی های گذشته در سال ۱۴۰۱ (تقریباً ۳ ماه پیش) آماده شد به جهت اینکه بتوانیم ۳ میلیون هکتار از عرصه های بیابانی را با شتاب نسبت به کنترل کانون های بحرانی فرسایش بادی به سرانجام برسانیم.
وی اظهار داشت: سطح قابل توجهی از جنگل های دست کاشت، در مناطق بیابانی قرار دارند. حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از عرصه بیابانی کشور در طول ۵۰ سال قبل مربوط به جنگل های دست کاشت مناطق بیابانی (طاق) بوده که اگر گذری به مناطق بیابانی داشته باشید، در اطراف شهرها، روستاها، اراضی کشاورزی یا تأسیسات و منابع مرتبط آنها وجود دارد.
این کارشناس حوزه آبخیزداری تصریح کرد: برمبنای آخرین آماری که در سال ۱۴۰۱ انجام شد (تمام فعالیت ها بوسیله کنترل های تصاویر ماهواره ای و دانش سنجش از دور کنترل می شود) جنگل های تاغ (طاق) وسعتی حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار دارد. حفاظت این یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار جنگل طاق نیاز به تبیین الگوی مشارکت دارد. قبل تر تمام این عرصه ها توسط قرق بانان و نیروهای حفاظتی خود سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور حفاظت می شد اما سال قبل سندی تهیه شد که صیانت از این عرصه ها به خود جوامع محلی، بهره برداران و اهالی خود روستاها سپرده شود و خود افراد از منافع حاصل از جنگلها بهره مند شوند.
وی افزود: این جنگلها هر چند سال در قالب یک برنامه مدون نیازمند عملیات هرس هستند که شادابی شأن حفظ و همین طور بتوانند در مقابل آفات و بیماریها مقاوم شوند.
جعفریان با اعلان اینکه مقطوعات حاصل از این هرس می تواند درآمدی برای روستاییان بوجود آورد، اظهار داشت: در حقیقت بجای این که از طرف پیمانکاران این کار صورت گیرد درختان به وسیله خود روستاییان هرس شده و در ادامه همین افراد از منافعش بهره مند می شوند.
عملیاتی شدن سند مشارکت جنگل های دست کاشت
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه خبر داد: سند مشارکت برای حفاظت و بهره برداری از این جنگل های دست کاشت آماده شده و امسال عملیاتی می شود. این مساله هم یکی از اقدامات زیربنایی انجام شده در این جهت بوده است؛ علاوه بر این اقدامات، مسئولیت دبیرخانه کارگروه ملی مقابله با بیابان زایی و از طرف دیگر مباحث مرتبط به تخریب سرزمین و هماهنگی دستگاه های اجرائی مختلف در قالب کارگروه مقابله با بیابان زایی در دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درحال پیگیری است.
وی اظهار داشت: این کارگروه بنا به مصوبه هیأت دولت جایگاه قانونی و مشخصی داشته و با ریاست جهاد کشاورزی و حضور نمایندگان در سطح معاون وزیر از ۹ وزارتخانه و گروهی از بخش های تحقیقاتی و علمی و مردم نهاد و برخی از سازمان های مستقل در دولت سیزدهم فعالیت دارند.
جعفریان اظهار داشت: نخستین جلسه در زمستان ۱۴۰۰ و سال قبل دو نشست کارگروه ملی مقابله با بیابان زایی اجرا شد. تلقی ما این است که خروجی این کارگروه می تواند منجر به شتاب بخشی مقابله با بیان زایی، هم افزایی و هماهنگی نهادهای اجرائی مختلف و همچنین اشتراک گذاری دانش و تجربه محلی، ملی و منطقه ای کمک زیادی کند.
گرد و غبار معلول چند چالش
این کارشناس منابع طبیعی در ادامه سخنان خود به معضل گرد و غبار اشاره نمود و اظهار داشت: در زمینه مدیریت گرد و غبار ناشی از گسترش بیابان ها کارگروه دیگری موضوع را دنبال می کند.
وی اظهار داشت: باتوجه به جامعیت کارگروه مقابله با بیابان زدایی، پدیده گرد و غبار را نباید فقط یک پیامد و معضل ندید بلکه معلولی از یک سلسله چالش های مدیریت سرزمین بوده و بیابان زدایی این ظرفیت را دارد که به بحث مقابله با تخریب سرزمین پرداخته که گرد و غبار یکی از نتایج تخریب آن محسوب می شود.
جعفریان اظهار داشت: اقدامات زیربنایی و بنیادی انجام شده و بحث ۳ میلیون احیای اراضی بیابانی، بحث مشارکت آحاد مردم در احیا و ایجاد جنگل قسمتی از مصوبات کارگروه مقابله با بیان زدایی در سال ۱۴۰۱ بوده که امیدواریم بتوانیم بصورت سیستمی و هماهنگ با نهادهای اجرائی مختلف، موضوع بیابان زدایی که مسئله ای چندوجهی، پیچیده و دشوار است را مدیریت نماییم.
مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که این ۳ میلیون هکتار جنگل کاری در مقابل چه عددی از آمار بیابان های موجود کشور است، اظهار داشت: برمبنای مطالعاتی که از سال ۱۳۹۸ انجام شده در بازه های زمانی ۵ ساله ۳۰ میلیون هکتار مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد. در حقیقت موضوع بیابان زایی با فرسایش بادی تعریف می شود (و فرسایش آبی در مباحث آبخیزداری دنبال می شود).
جعفریان توضیح داد: در مناطقی که خشکی شرایطی را به وجود می آورد که باد بتواند موجب فرسایش شود، چه جاهایی که خاک برداشت می شود، چه این خاک ها در قالب تپه های ماسه ای رسوب شوند و… همگی منجر به خسارت هایی به محیط زیست و در کلان موضوع به اقتصاد کشور می شود.
این کارشناس منابع طبیعی با اعلان اینکه ۳۰ میلیون هکتار اراضی بیابانی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی است، اشاره کرد: از این مقدار ۱۴ میلیون هکتار عرصه هایی است که به منابع زیست انسانی یعنی روستاها، اراضی کشاورزی، خطوط مواصلاتی، راه ها، راه آهن و حتی مناطق مرزی و پادگان ها، فرودگاه ها و مناطق راهبردی و… خسارت وارد میکند.
وی اضافه کرد: برمبنای ارزیابی انجام شده تنها خسارت مستقیم ناشی از فرسایش بادی در کشور رقمی حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال است. اگر مهاجرت ناشی از هجوم ماسه های روان، تخلیه روستاها و نتایج حاشیه نشینی و همین طور از دست دادن نظام کشاورزی و تولیدی را مورد محاسبه قرار دهیم بطور قطع هزینه ها افزایشی خواهد بود. در این زمینه کشورهای همسایه ایران خصوصاً کشورهایی که از نظر مسائل بیابانی، لطمه پذیرتر هستند، سرمایه گذاری های کلانی برای مقابله با معضل بیابان زایی انجام داده اند.
اجرای برنامه ها عقب تر از سرعت گسترش بیابان
جعفریان با اشاره به اقدامات انجام شده در برنامه ششم توسعه در زمینه بیابان زدایی اظهار داشت: برمبنای آمارهای انتشار یافته در برنامه ششم توسعه روی حدود ۳۰۰ هزار هکتار در سال، عملیات کنترل کانون های بحرانی و بادی انجام شده در صورتیکه برمبنای گزارش های مبتنی بر فاکتورهای تخریب سرزمین، حداقل یک میلیون هکتار افزایش کانون های بحرانی در سال اتفاق افتاده است.
وی اظهار داشت: اقدامات احیایی ما عقب تر از شرایط تخریب سرزمینی و بیابان زایی است.
نقش مسئولیت اجتماعی در صیانت از برنامه ها
بنا بگفته رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور سرعت گسترش بیابان در کشور نسبت به برنامه های اجرائی ۳ برابر بوده و در این زمینه باید تامین بودجه شود. مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تأکید بر این مساله افزود: بدین جهت کارگروه مقابله با بیابان زایی اقدام ضربتی ۳ میلیون هکتار را تکلیف کرد علاوه بر این که عرصه های احیا شده هم رها نشدند. اقدامات در حال انجام می باشد اما اگر ارتباط روشنی بین جوامع محلی با این عرصه ها وجود نداشته باشد و افراد خودرا موظف به صیانت از این عرصه ها ندانند کارها آنگونه که انتظار است پیش نخواهد رفت؛ در صورتیکه این اراضی احیا شده حقیقتاً همچون دژی مقابل طوفان های ماسه ای عمل خواهند کرد. اگر این مسئولیت اجتماعی نباشند هر اقدام زیربنایی بی فایده خواهد بود.
سرمایه هایی که زیر ماسه دفن شدند
جعفریان در ادامه سخنان خود به نمونه ای از سرمایه گذاری انجام شده بدون توجه به پدیده بیابان زایی اشاره نمود و اظهار داشت: مدتی پیش در بازدید مدیران سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از روستایی که خانه های آن نوساز و مربوط به بنیاد مسکن بود، تپه های ماسه ای در این روستا بالاتر از مجتمع های مسکونی قرار داشتند. در حقیقت می توان گفت برمبنای سرمایه گذاری انجام شده طی دو سال و نوسازی منازل روستایی، این روستا زیر شن مدفون شده بود.
وی با اعلان اینکه بیابان زایی فرآیندی خزنده است و می تواند با عواملی مثل تغییرات کاربری زمین، سوءمدیریت منابع آب توسط عوامل انسانی تشدید شده و همین طور تحت تأثیر تغییر اقلیم نظیر خشکسالی ها قرار گیرد، اظهار داشت: کشور ما باتوجه به افت منابع زیرزمینی، خشکی تالاب ها، در وضعیت دشواری قرار دارد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: در دولت سیزدهم موضوع بیابان زدایی بعد از چندین سال سکوت، در زمستان ۱۴۰۰ باردیگر عنوان شد و امیدواریم با تغییر افکار عمومی و نیز رسانه ها با ایفای نقش گسترده تر در زمینه آگاه سازی و حساس کردن جامعه نسبت به این موضوع، پدیده بیابان زدایی مورد توجه ویژه قرار گیرد.

منبع: ساسان گستر

1402/01/19

20:00:15

5.0 از 5 امتیاز

384

تگهای خبر: ارز , اقتصاد كشور , تولید , دستگاه

این مطلب ساسان گستر مفید بود؟

(1)

(0)

تازه ترین مطالب مرتبط

نظرات بینندگان در مورد این مطلب

نظر شما در مورد این مطلب

نام:

ایمیل:

نظر:

سوال:

= ۴ بعلاوه ۱